Zakaz konkurencji jako zabezpieczenie interesów przedsiębiorcy

Zakaz konkurencji jest instytucją stricte uregulowaną w Kodeksie pracy. Z regulacji Kodeksu pracy wynika, że w odrębnej umowie pracownik może zobowiązać się do tego, iż nie będzie prowadził działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność. Innymi słowy zakaz konkurencji zaczyna wiązać pracodawcę i pracownika z chwilą zawarcia odrębnej umowy. Wówczas taki zakaz obowiązuje do czasu ustania stosunku pracy. Umowa ta może być zawarta w formie pisemnej zarówno przy nawiązywaniu stosunku pracy, jak również w trakcie jego trwania w formie oddzielnego porozumienia.

Jeżeli natomiast pracownik ma dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, można zawrzeć umowę o zakazie konkurencji również po ustaniu stosunku pracy. Wówczas w takiej umowie należ określić okres jej obowiązywania oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy, które nie może być niższe od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji.

Ważnym elementem zakazu konkurencji, również z punktu widzenia odpowiedzialności, jest określenie zakresu przedmiotowego umowy, tj. wskazanie, jakie działania pracownika uznawane będą za złamanie wiążącej strony umowy, bowiem przepisy prawa pracy nie definiują tego pojęcia. Zatem strony na podstawie zasady swobody umów mogą ukształtować ten stosunek zgodnie z własna wolą. Zakazem konkurencji można objąć wszystko, co łączy się w sposób bezpośredni z działaniem przedsiębiorstwa: opracowane technologie, wdrożone projekty, wprowadzony w zakładzie pracy sposób produkcji, system organizacji pracy, ale również baza klientów, zakres kontaktów, lista kontrahentów, sposób prowadzenia kampanii reklamowej, strategia marketingowa.

Natomiast przepisy Kodeksu pracy nie mają zastosowania do umów cywilnoprawnych, jakimi są umowa o dzieło czy zlecenia. Nie mniej jednak umowa ustanawiająca zakaz konkurencji w relacjach cywilnoprawnych również jest możliwa, co zostało potwierdzone w orzecznictwie sądów. Jednocześnie jednak wskazać należy, iż zakaz konkurencji po wykonaniu dzieła (przedmiotu zlecenia), a więc po wygaśnięciu umowy o dzieło (zlecenia), bez jakiegokolwiek odszkodowania dla wykonawcy jest nieważny, gdyż narusza zasady współżycia społecznego. Zatem konieczna jest w tym wypadku ekwiwalentność świadczeń. Tym samym, jeżeli strony łączy stosunek cywilnoprawny i odnośnie niego ustanawiają zakaz konkurencji, brak stosownej rekompensaty za powstrzymanie się od podejmowania działalności konkurencyjnej spowoduje, iż zakaz obowiązuje tylko do momentu należytego wykonania przedmiotu zawartej umowy.
Warto jeszcze zaznaczyć, iż zakaz konkurencji zawsze jest ograniczony terminem. Wygasa z chwilą zaprzestania pełnienia funkcji, z którą przepisy wiążą taki zakaz, albo w terminie wynikającym z umowy o zakazie konkurencji.

Podsumowując należy wskazać, iż zastosowanie omawianej instytucji zabezpiecza prawnie przedsiębiorcę przed utratą przewagi konkurencyjnej na rzecz byłych pracowników oraz konkurentów. Jednak skuteczne zastrzeżenie zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy, bądź w zakresu umów o działo wiąże się z koniecznością prawidłowego i precyzyjnego określenia zakresu w umowie oraz zapłaty stosownej rekompensaty.

Monika Rubacha
Katarzyna Zając