Zakaz konkurencji w umowie o pracę

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, umowę dotyczącą zakazu konkurencji należy zawrzeć pod rygorem nieważności na piśmie – dopuszczalna jest zarówno forma odrębnej umowy, jak i odpowiedniej klauzuli, stanowiącej fragment umowy o pracę. Pracownik związany takim zakazem nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy w czasie trwania stosunku pracy. Oznacza to, że okres trwania takiej umowy nie może być dłuższy niż czas trwania stosunku pracy, a więc ustanie tego stosunku powoduje wygaśnięcie umowy o zakazie konkurencji. Co więcej, umowa taka może być zarówno nieodpłatna, jak i przewidywać dodatkowe świadczenia dla pracownika z tytułu jej zawarcia. Kluczowe jest to, co rozumiemy poprzez działalność konkurencyjną. Są to wszelkie czynności zarobkowe, których zakres pokrywa się, choćby częściowo, z działalnością prowadzoną przez pracodawcę. Może być to działalność podejmowana na własny rachunek, jak i na rzecz osoby trzeciej: na podstawie umowy  o pracę bądź innej. Istotne jest, aby w umowie o zakazie konkurencji precyzyjnie określić, jakiej działalności nie może podejmować pracownik oraz zakres terytorialny obowiązywania zakazu. Jedynie działania wskazane w umowie będą uważane za konkurencyjne, co może wpływać na zakres odpowiedzialności pracownika, bowiem w przypadku złamania zakazu konkurencji pracodawcy należy się odszkodowanie. Jeżeli pracownik wyrządził szkodę nieumyślnie, odpowiada do wysokości równowartości trzymiesięcznego wynagrodzenia, zaś działanie umyślne skutkuje pełną odpowiedzialnością odszkodowawczą.

Strony stosunku pracy mogą ponadto zawrzeć umowę zakazu konkurencji, która będzie obowiązywała po zakończeniu stosunku pracy. W takiej sytuacji w umowie musi znaleźć się okres obowiązywania zakazu oraz wysokość odszkodowania, jakie przez ten czas jest zobowiązany wypłacać pracodawca – nie ma możliwości zawarcia umowy nieodpłatnej. Zgodnie z przepisami k. p. odszkodowanie to nie może być niższe od 25 % wynagrodzenia otrzymywanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. Wysokość w/w odszkodowania zależy od realnie otrzymywanego wynagrodzenia, a nie od wynagrodzenia umówionego. Co więcej, nie uwzględnia się dodatkowych elementów wynagrodzenia, jak np. odprawa. Obliczeń dokonuje się przy uwzględnieniu kwot brutto. Odszkodowanie może być wypłacane jednorazowo lub w ratach. Pracodawca może przy tym wstrzymać się z wypłacaniem odszkodowania, jeśli były pracownik naruszy umowę o zakazie konkurencji.

W pewnych przypadkach zakaz konkurencji może przestać obowiązywać przed upływem terminu, na jaki strony zawarły umowę. Może tak się stać w razie ustania przyczyn, dla których zakaz wprowadzono bądź w razie  niewywiązywania się przez pracodawcę z wypłaty odszkodowania. Zakaz ustaje z mocy prawa, a więc żadna ze stron nie musi składać dodatkowych oświadczeń woli. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego ustanie zakazu konkurencji z mocy prawa nie uchyla obowiązku pracodawcy wypłaty odszkodowania na rzecz pracownika, jeśli pracownik mimo ustania zakazu, nie podjął działalności konkurencyjnej. Również zwolnienie pracownika przez pracodawcę z zakazu konkurencji, nie uchyla obowiązku wypłaty odszkodowania, o ile pracownik nadal nie podejmuje działalności konkurencyjnej. Mając na względzie zarówno korzyści płynące dla pracodawcy z zakazu konkurencji, jak i jego obciążenia, przy wprowadzeniu tego rodzaju uregulowań do umowy należy dobrze rozważyć potrzebę i zakres zakazu podejmowania działalności konkurencyjnej.

Aneta Wilk
Magdalena Fitzner