Proponowana nowelizacja przepisów dotyczących nieujawnionych dochodów przerzuca ciężar dowodu na podatnika

Założenia Ministerstwa Finansów wprowadzają do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nowy rozdział, który będzie kompleksowo regulował zasady opodatkowania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych. Najważniejsze dotyczą przeniesienia ciężaru dowodu oraz wprowadzenia nowej 55% stawki sankcyjnej. Celem proponowanej nowelizacji jest ograniczenie uchylania się od opodatkowania i zwiększenie wpływów budżetowych z tytułu podatków. Zdaniem Ministerstwa Finansów proponowane rozwiązanie ma zwiększyć wpływy budżetowe o 70 mln złotych rocznie.

Obowiązujące przepisy Ordynacji podatkowej nie nakładają na podatników obowiązku dowodowego. Zgodnie z art. 122 Ordynacji podatkowej organy podatkowe mają obowiązek podjęcia wszelkich działań w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy, w której toczy się postępowanie podatkowe. Oznacza to, że organ podatkowy, będący gospodarzem postępowania podatkowego ma obowiązek aktywnego poszukiwania dowodów. Przepis ten dodatkowo uzupełnia formułowana w doktrynie prawa podatkowego zasada in  dubio pro tributario, zgodnie z którą wszelkie wątpliwości powinny być rozstrzygane na korzyść podatnika.

W kwestii przepisów o nieujawnionych źródłach dochodów Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 18 lipca 2013 roku (sygn. akt: SK 18/09) orzekł o niezgodności z Konstytucją RP art. 20 ust. 3 u.p.d.o.f, w treści obowiązującej w latach 1998 – 2006. Wyrok ten poddał w wątpliwość konstrukcję prawną powoływanego przepisu, stwierdzając, iż stanowi ona jedynie szkielet bazowy instytucji prawnej, pozostawiając organom podatkowym zbyt obszerną swobodę w procedowaniu. Wskazał ponadto na potrzebę kompleksowej regulacji tego obszaru prawa podatkowego. Wyrok TK z dnia 29 lipca 2014 roku (sygn. akt: P 49/13) potwierdził powyższe zastrzeżenia również w odniesieniu do powoływanego przepisu, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2007 roku. Trybunał wskazał, iż ówczesna nowelizacja nie usunęła błędów legislacyjnych, zarzuconych przepisowi w wyroku z 18 lipca 2013 roku. Powyższe wyroki umożliwiają obecnie podatnikom uniknięcie wymiaru podatku od źródeł, nieznajdujących pokrycia w dochodach, ujawnionych w deklaracji podatkowej, w wysokości 75% stawki sankcyjnej. Należy mieć jednakże na uwadze, iż po wejściu w życie planowanych zmian, tj. 1 stycznia 2015 roku, powołanie się na powyższe orzeczenia nie będzie wystarczającym argumentem dla uniknięcia wymiaru podatku w tak znaczącej wysokości.

Zgodnie  z planowaną nowelizacją, jeżeli organ podatkowy w wyniku przeprowadzonego postępowania kontrolnego znajdzie wydatki, które nie będą znajdować pokrycia w ujawnionych dochodach, podatnik ex lege będzie miał obowiązek wykazać źródła zakwestionowanych nadwyżek. Ponadto, nadal zastosowanie znajdować będzie stawka sankcyjna w wysokości 75% nieujawnionych do opodatkowania dochodów, z tym zastrzeżeniem, iż w ulegnie ona obniżeniu do 55% nieujawnionego do opodatkowania dochodu, jeśli podatnik uprawdopodobni, że zobowiązanie podatkowe, odnoszące się do tychże przychodów uległo przedawnieniu.

Projektowane zmiany spowodują, że organ podatkowy stanie się de facto jedynie podmiotem dokonującym swobodnej oceny dowodów przedstawionych przez podatnika, co godzi w kardynalną zasadę postępowania podatkowego, wynikającą z art. 122 i 187 §1 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którą to na organie podatkowym ciąży obowiązek zebrania materiału dowodowego oraz dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego. Wprowadzenie przepisu, wskazującego na przerzucenie ciężaru dowodu jest działaniem sprzecznym z ustawą oraz zasadami konstytucyjnymi, gdyż narusza zaufanie obywateli do państwa i tworzonego przez nie prawa. Ponadto, prowadzi również do znaczącego obniżenia przewidywalności rozstrzygnięć organów podatkowych .

Anna Justyńska