Wypłaty odszkodowań pracowniczych wymagają szczególnej weryfikacji podstawy prawnej przez pracodawcę, który może być w tym przypadku płatnikiem składek ZUS. Przykładowo, odszkodowanie wypłacane z uwagi na niezgłoszenie w terminie pracownika do PPK będzie stanowiło podstawę wymiaru składek. Podobnie, ze zwolnienia w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne nie można skorzystać w sytuacji, gdy przyznano pracownikowi na podstawie ugody sądowej odszkodowanie za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu (pismo z 25.11.2021 r. Centrala Zakładu Ubezpieczeń Społecznych DI/100000/43/727/2021).

Co prawda, zgodnie z przepisem § 2 ust. 1 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, podstawy wymiaru składek nie stanowią „odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy”.

Powyższe wyłączenie zostało skonstruowane w sposób ogólny, bez odniesienia się do konkretnych przepisów prawa pracy, przyznających określone prawo do takich świadczeń. Przyjmuje się, że katalog świadczeń wyłączonych z podstawy wymiaru składek zawartych w ww. przepisie ma charakter otwarty. Oznacza to, że powyższe wyłączenie nie dotyczy wyłącznie odpraw czy odszkodowań wynikających z przepisów prawa, ale również takich wynikających z porozumień negocjowanych ze związkami zawodowymi (na poziomie zakładu pracy) czy też z indywidualnych porozumień zawieranych, w ramach obowiązującej zasady swobody umów, ze zwalnianymi pracownikami.

Strony mogą zatem, korzystając z zasady swobody umów oraz swobody tworzenia aktów zbiorowego prawa pracy, zapewnić zwalnianym pracownikom świadczenia bardziej korzystne niż te wynikające z powszechnie obowiązujących przepisów prawa. Dotyczy to zwłaszcza możliwości zapewnienia świadczeń z tytułu rozwiązania umowy o prace. Powyższe zostało potwierdzone w interpretacji indywidualnej o numerze DI/100000/43/210/2021 oraz interpretacji o numerze DI/100000/43/213/2021 wydanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku.

Wypłata odszkodowania wypłacanego pracownikom na podstawie indywidualnych porozumień o rozwiązaniu umowy pracę zawieranych pomiędzy pracodawcą a pracownikiem, nie będzie stanowić podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne na podstawie § 2 ust. 1 pkt 3 Rozporządzenia w związku z art. 21 ustawy systemowej oraz na podstawie art. 81 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Świadczenia finansowe wypłacane są pracownikom w związku z rozwiązaniem stosunku pracy – rozwiązanie stosunku pracy jest powodem wypłaty świadczenia (porozumienie regulujące wypłatę ww. świadczeń jest porozumieniem w sprawie rozwiązania stosunku pracy). Jednocześnie z art. 81 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych wynika, iż do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne pracowników stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych osób. Tym samym powyższe znajdzie zastosowanie również w odniesieniu do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne.