Zagadnienia dotyczące podlegania ubezpieczeniom społecznym oraz opłacania i ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne regulują przepisy ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę osiągające ze stosunku pracy przychody, stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w kwocie niższej niż minimalne wynagrodzenie, które równocześnie mają inne tytuły do ubezpieczeń (umowy zlecenia) są obowiązkowo obejmowane ubezpieczeniami również z innych tytułów.

Wyjątek od tej zasady stanowią pracownicy zatrudnieni w pełnym wymiarze czasu pracy, którym przepisy Kodeksu pracy gwarantują co najmniej minimalnego wynagrodzenie. A więc, dla pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy tak długo, jak długo trwa stosunek pracy dodatkowe (pozapracownicze) tytuły ubezpieczeń mają charakter dobrowolny.

Zasada ta stosowana jest także, gdy pracodawca nie wywiązuje się ze swoich obowiązków wynikających z zawartej umowy o pracę i z przepisów prawa to znaczy nie wypłaca należnego pracownikowi wynagrodzenia lub bez zmiany treści umowy o pracę wypłaca wynagrodzenie w kwocie niższej niż należna.

Również, zgodnie z art. 174 § 2 Kodeksu pracy „Okresu urlopu bezpłatnego nie wlicza się do okresu pracy, od którego zalezą uprawnienia pracownicze”. Z tego względu w okresie korzystania z urlopu bezpłatnego pracownik nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy i wówczas powstaje obowiązek odprowadzenia składek na obowiązkowe ubezpieczania społeczne z tytułu umowy zlecenia zawartej z innym płatnikiem czy z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej (pismo Centrali ZUS z dnia 13 października 2022 r. nr WPI/200000/43/1080/2022).

Odmienna regulacja wynika z nowego art. 173² Kodeksu pracy, zgodnie z którym „Okres urlopu opiekuńczego wlicza się do okresu zatrudnienie, od którego zależą uprawnienia pracownicze”. A więc, w okresie korzystania np. z urlopu opiekuńczego pracownik podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy. Potwierdził to ZUS w decyzji wydanej 1 czerwca 2023 r., sygn.. DI/100000/43/440/2023, zgodnie z którą, jeśli zleceniobiorca skorzystał z jednego dnia bezpłatnego urlopu opiekuńczego w wyniku czego wynagrodzenie tej osoby za dany miesiąc z tytułu stosunku pracy było niższe niż minimalne wynagrodzenie za pracę, to nie będzie miało wpływu na obowiązek podlegania i opłacania składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu umowy zlecenia.

Nadal więc, w sytuacji, gdy zleceniobiorca jest jednocześnie zatrudniony w innej firmie na podstawie umowy o pracę, będzie objęty ubezpieczeniami społecznymi wyłącznie ze stosunku pracy. Muszą jednak zostać spełnione następujące warunki:

• w umowie o pracę ma on zagwarantowane co najmniej minimalne wynagrodzenie,
• w razie braku zagwarantowania co najmniej minimalnego wynagrodzenia (np. w przypadku pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy) – jeśli podstawa wymiaru składek z tytułu umowy o pracę w przeliczeniu na okres miesiąca wynosi co najmniej tyle, ile minimalne wynagrodzenie.