Podatnicy, którzy działają w specjalnych strefach ekonomicznych albo korzystają z preferencji podatkowych w przypadku np. wyboru estońskiego CIT, często zamierzają obniżyć stawki amortyzacji środków trwałych, tak aby wydłużyć okres amortyzacji do czasu, kiedy nie będą korzystać już z preferencji podatkowych. Zgodnie z art. 16i ust. 5 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, podatnicy mogą obniżać podane w wykazie stawek amortyzacyjnych stawki dla poszczególnych środków trwałych. Zmiany stawki dokonuje się począwszy od miesiąca, w którym środki te zostały wprowadzone do ewidencji albo od pierwszego miesiąca każdego następnego roku podatkowego. Jednak, uprawnienie do podwyższania i obniżania stawek amortyzacyjnych nie przysługuje wobec środków trwałych wykorzystywanych w działalności zwolnionej z opodatkowania, np. działalności w specjalnej strefie ekonomicznej.

Ustawodawca nie przewiduje w tym zakresie żadnych dodatkowych obostrzeń, w szczególności nie wskazuje w jakichkolwiek regulacjach obowiązujących w zakresie ustawy o CIT minimalnego poziomu stawek amortyzacyjnych, które mogłyby być zastosowane przez podatnika w przypadku ich obniżenia. W konsekwencji brak jest jakiegokolwiek limitu, do którego podatnik może obniżyć wysokość stawek amortyzacyjnych, co pozwala na dowolne ustalenie ich poziomu. Nie jest wymagane istnienie związku stosowanych stawek amortyzacyjnych dla celów podatkowych z faktycznym okresem ekonomicznej użyteczności środków trwałych, w wyniku czego stawki amortyzacyjne stosowane przez podatnika mogą kształtować się na dowolnym, ustalonym przez podatnika poziomie (przy założeniu, że nie będą wyższe niż stawki określone w wykazie i będą wyższe od 0%). Stanowisko to potwierdza m.in. interpretacja Dyrektora KiS z 14 lutego 2024 r., sygn. 0111-KDIB1-1.4010.4.2024.1.KM.

Obowiązujące przepisy nie zabraniają obniżenia stawki amortyzacyjnej dla danego środka trwałego nawet kilka razy. Dopuszczalne jest więc zmniejszenie stawki amortyzacyjnej, począwszy od miesiąca, w którym dany środek trwały został wprowadzony do ewidencji, a następnie zmniejszenie bądź zwiększenie uprzednio obniżonej stawki, począwszy od pierwszego miesiąca każdego następnego roku podatkowego.

Odpisy amortyzacyjne dokonywane w wydłużonym okresie amortyzacji będą stanowić dla podatnika koszty uzyskania przychodu w momencie dokonania odpisu za dany okres. W momencie sprzedaży bądź likwidacji wybranych środków trwałych podatnik będzie uprawniony zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów podatkową wartość netto tych środków trwałych (równą wydatkom na ich nabycie lub wytworzenie pomniejszonym o sumę odpisów amortyzacyjnych dokonywanych zgodnie z przepisami podatkowymi, w tym także odpisów niestanowiących kosztów uzyskania przychodów) także w sytuacji, gdy z uwagi na odmienne stawki amortyzacji przyjęte dla potrzeb podatkowych i rachunkowych, podatkowa wartość netto różni się od księgowej wartości netto danych aktywów. Powyższe ma również zastosowanie do możliwości ujęcia kosztów uzyskania przychodów, w przypadku, gdy likwidacja nie jest związana z utratą przez te środki przydatności gospodarczej na skutek zmiany rodzaju prowadzonej działalności.

Ciekawy wyrok został wydany przez NSA 25 stycznia 2024 r. dotyczący podatników, którzy ponieśli straty w wyniku pandemii ( sygn. II FSK 545/21 i II FSK 807/21 ). W ocenie NSA celem przepisu (art. 16i ust. 5 ustawy o CIT ) było stworzenie podatnikom warunków do tego, aby mogli w całości rozliczyć koszty uzyskania przychodów z tytułu wydatków, które już ponieśli. Zgodnie z tym wyrokiem na podstawie art. 16i ust. 5 ustawy o CIT podatnik może podjąć decyzję o obniżeniu stawek amortyzacji na dany rok również ex post. Konieczne jest jedynie, by ta zmiana następowała od pierwszego miesiąca zaczynając od miesiąca (rozliczenia za ten miesiąc) – rozumianego jako punkt w czasie – w którym środki trwałe zostały wprowadzone do ich ewidencji lub od pierwszego miesiąca któregokolwiek z następnych lat podatkowych.

Czas pokaże jakie podejście będą miały organy podatkowe w wydawanych w 2024 roku i kolejnych latach interpretacjach, jeśli podatnicy będą odwoływać się do argumentów wskazanych przez NSA w wydanym orzeczeniu.