Wielu przedsiębiorców, którzy dokonali transakcji gospodarczych, ma problem z wyegzekwowaniem płatności od klienta. Podjęcie działań mających na celu odzyskanie należności od kontrahenta, w szczególności skierowanie sprawy na drogę sądową, często nie prowadzi do ich wyegzekwowania i przyczynia się jedynie do poniesienia przez podatnika dodatkowych kosztów, jak np. koszty opłat sądowych czy windykacji itp. Dochodzenie wierzytelności jest procesem kosztownym, długotrwałym, poza tym może nie przynieść oczekiwanych rezultatów. Wobec zaistnienia tych trudności w odzyskaniu wierzytelności, część przedsiębiorców rozważa umorzenie zobowiązań danego kontrahenta.

W przypadku umorzenia wierzytelności, które są nieprzedawnione, uprzednio zaliczonych do przychodów oraz nieodpisanych jako nieściągalne – podatnik będzie mógł zaliczyć je do kosztów uzyskania przychodów na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 44 ustawy o CIT. Z art. 16 ust. 1 pkt 44 ustawy o CIT wynika, że nie uważa się za koszty uzyskania przychodów umorzonych wierzytelności, z wyjątkiem wierzytelności lub jej części, które uprzednio zostały zarachowane jako przychody należne.

Umorzenie następuje na skutek wielu czynności prawnych, w których wyniku dochodzi do wygaśnięcia zobowiązania. Może być to np. zwolnienie z długu, potrącenie itp. podatnik może zawrzeć z kontrahentem umowę zwolnienia z długu unormowaną w art. 508 KC. W umowie zawartej w formie pisemnej może zostać określony m.in. moment umorzenia zobowiązania. Na skutek zawarcia umowy zwolnienia z długu dochodzi do wygaśnięcia zobowiązania. Podatnik natomiast poniesie stratę w majątku w postaci nieodzyskanej wierzytelności.

Podatnik może samodzielnie określić, czy w oparciu o zawarte porozumienie, zwolni kontrahenta z całości, czy też jedynie z części zobowiązania. Strony mogą postanowić o chwili zwolnienia, one też decydują o tym, czy zwolnienie dotyczy całego, czy tylko części zobowiązania, zarówno istniejącego, jak i długu przyszłego. Potwierdził to Dyrektor KiS w interpretacji z dnia 27 lutego 2024 r., sygn. 0114-KDIP2-2.4010.675.2023.2.ASK.

Zwolnienie z długu jest (obok spełnienia świadczenia, datio in solutum, potrącenia, odnowienia) jednym ze sposobów wygaśnięcia zobowiązania. Tak więc aby uznać, że doszło do umorzenia zobowiązania w rozumieniu art. 16 ust. 1 pkt 44 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, zobowiązanie dłużnika wobec wierzyciela musi wygasnąć, co oznacza, że nie będzie ono dalej istniało. Skoro tak, nie będzie również możliwości dalszego dochodzenia wierzytelności, jak również cesji wierzytelności na innego wierzyciela.

Natomiast, do kosztów uzyskania przychodów kwalifikuje się tylko wartość netto umorzonych wierzytelności, gdyż kosztem uzyskania przychodów nie jest podatek od towarów i usług. Podatek ten, nie jest również przychodem w rozumieniu ustawy o CIT, w związku z czym nie podlega uprzedniemu zarachowaniu jako przychód. Okoliczność ta wynika wprost z brzmienia art. 16 ust. 1 pkt 44 ustawy o CIT, który dopuszcza możliwość rozpoznania kosztu uzyskania przychodu „do wysokości zarachowanej jako przychód należny”, a więc do wartości netto.