Planowane na 2015 r. zmiany dotyczące przedawnienia zobowiązań podatkowych zabezpieczonych hipoteką lub zastawem skarbowym

W obecnym stanie prawnym co do zasady zobowiązanie podatkowe ulega przedawnieniu po pięciu latach, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Ta ogólna reguła nie znajduje jednak zastosowania m. in w sytuacji, gdy zobowiązanie zostało zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym. W powyższych wypadkach organy podatkowe nie są bowiem ograniczone w czasie  możliwością prowadzenia egzekucji z obciążonych składników majątkowych.

Zdiagnozowania konstytucyjności regulacji w zakresie przedawniania się zobowiązań podatkowych zabezpieczonych hipoteką podjął się Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z 8 października 2013 r. (sygn. akt SK 40/12) uznał za sprzeczny z ustawą zasadniczą przepis art. 70 § 6 ordynacji podatkowej obowiązujący od 1 stycznia 1998 r. do 31 grudnia 2002 r. Badanie konstytucyjności dotyczyło przepisu w brzmieniu: „Nie ulegają przedawnieniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką, jednakże po upływie terminu przedawnienia zaległość podatkowa może być egzekwowana tylko z przedmiotu hipoteki”. Powyższą regulację TK uznał za przekroczenie określonego w Konstytucji RP władztwa podatkowego. W wyroku podkreślono, że sama forma zabezpieczenia w ramach hipoteki nie narusza Konstytucji RP, jednakże nie jest możliwe, by zobowiązania podatnika w ogóle się nie przedawniały. W uzasadnieniu podnoszono m.in. że stosowanie kwestionowanej regulacje powoduje, iż „…przedawnienie w odniesieniu do podatników, których należności zabezpieczono hipoteką przymusową w toku kontroli podatkowej, staje się instytucją pozorną i wydrążoną z treści.” Trybunał w powołanym wyroku podkreślił także, że odpowiednikiem art. 70 § 6 przepisu jest aktualny art. 70 § 8 ordynacji podatkowej, który budzi podobne wątpliwości i wymaga pilnej interwencji ustawodawcy. W obecnym brzmieniu art. 70 § 8 różni się bowiem od zakwestionowanego art. 70 § 6  zakresem sytuacji, w których dochodzi do braku przedawnienia – występuje ono zarówno w wypadku zobowiązań podatkowych zabezpieczonych hipoteką lub zastawem skarbowym. Tym samym obecny przepis ma szersze zastosowanie, a w efekcie rozciąga negatywne dla podatników skutki błędnej legislacji dodatkowo na sytuacje zabezpieczeń w formie zastawu skarbowego.

Komentowany projekt ustawy nowelizującej uchyla art. 70 § 8 ordynacji podatkowej zrównując tym samym ustawowy termin przedawnienia dla zobowiązań podatkowych niezależnie od przedmiotu ich zabezpieczenia. Należy jednak zaznaczyć, że wymierzony w terminie podatek będzie można wyegzekwować z przedmiotu hipoteki lub zastawu skarbowego także po upływie terminu przedawnienia zgodnie z proponowanym art. 59a. Na podstawie powyższego przepisu zobowiązanie podatkowe po upływie terminu przedawnienia „nie wygaśnie”. W praktyce oznaczać  to będzie, że organ podatkowy wydając decyzję wymiarową przed upływem pięcioletniego terminu przedawnienia (który będzie również na zasadach ogólnych zawieszany lub przerywany), będzie mógł bezterminowo egzekwować dane zobowiązania podatkowe z majątku zabezpieczonego hipoteką lub zastawem.

Podsumowując, zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym mają się przedawniać na zasadach ogólnych jednak z tym zastrzeżeniem, że fiskus wydając decyzję wymiarową w terminie 5 lat licząc od końca roku, w którym podatek należało zapłacić umożliwi sobie bezterminowe dochodzenie należności. Tym samym, jedynie w przypadku braku takiej decyzji, zabezpieczone zobowiązanie podatkowe nie będzie mogło być dochodzone po upływie ustawowego terminu i nastąpi faktyczne jego przedawnienie.

W naszej ocenie, zmiany te nie będą przeciwdziałać obecnie występującym nadużyciom organów podatkowych, polegających na tym, że fiskus ustanawia hipotekę lub zastaw tylko po to, by uniemożliwić przedawnienie się zobowiązania podatkowego. Proponowane rozwiązanie wprowadza bowiem podobną możliwość z tą jedynie różnicą, że dla osiągnięcia tego celu niezbędne jest wydanie przez organ decyzji wymiarowej w odpowiednim terminie. 

Jakub Żurawiński