Koniec optymalizacji w VAT

Powyższe orzeczenie stanowi zakończenie sporu mającego źródło w stanie faktycznym dotyczącym jednej ze spółek kapitałowych. Spółka nabyła od jednego ze wspólników 500 udziałów celem ich umorzenia, w zamian za nieruchomość wchodzącą w skład jej majątku. Spółka zaprezentowała stanowisko, zgodnie z którym, zarówno nabycie udziałów celem ich umorzenia, jak i przekazanie w zamian za udziały nieruchomości, jest obojętne podatkowo z punktu widzenia ustawy o podatku od towarów i usług.

W interpretacji podatkowej, wydanej w przedmiotowej sprawie, organ podatkowy przyznał, że nabycie udziałów przez spółkę w celu ich umorzenia jest indyferentne na gruncie ustawy o VAT. Nie podzielił jednak argumentacji wnioskodawcy i stwierdził, że nabycie nieruchomości w zamian za wynagrodzenie za umorzone udziały będzie opodatkowane podatkiem od towarów i usług. Stanowisko fiskusa stwierdzające, że w ramach przekazania nieruchomości w formie wynagrodzenia, dojdzie do dostawy towarów na gruncie ustawy o VAT, zostało zakwestionowane przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach. W efekcie sprawa trafiła do rozpoznania przez Naczelny Sąd Administracyjny.

Mając na uwadze rozbieżności w orzecznictwie (np. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 1 września 2011 r. w sprawie o sygn. akt I FSK 1212/10 oraz wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10 maja 2012 r. w sprawie o sygn. akt I FSK 1010/11) i uznając, że przedstawiony w pytaniu problem ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia zasadności zarzutów skargi, zwykły skład NSA przyjął za zasadne wystąpienie do składu siedmiu sędziów, celem rozstrzygnięcia powyższego zagadnienia prawnego.

NSA wskazał, że z punktu widzenia oceny, czy przekazanie nieruchomości wspólnikowi w zamian za nabycie przez spółkę jego udziałów w celu ich umorzenia, podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, istotna jest definicja dostawy zawarta w ustawie o VAT, a także kwestia charakteru instytucji umorzenia udziałów zawarta w art. 199 ksh. NSA podkreślił, że opodatkowaniu podatkiem VAT podlegają czynności wymienione w art. 5 ust. 1 ustawy o VAT, bez względu na to, czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa, zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy o VAT.

NSA odniósł się w uchwale do pojęcia udziału. Stwierdził, że nabycie przez spółkę udziałów od jej wspólnika za wynagrodzeniem w celu ich umorzenia, następuje na skutek umowy sprzedaży między tymi podmiotami. Podkreślono, że gdy w zamian za zbyte przez wspólnika udziały, mające określoną wartość, w ramach instytucji umorzenia udziałów, spółka przekazuje wspólnikowi towar w rozumieniu ustawy o VAT, dochodzi do dostawy towarów, o której mowa w ustawie.  

Skład siedmiu sędziów podkreślił także, odnosząc się do prawa unijnego, że zgodnie z przepisami Dyrektywy 112 czynność wniesienia aportu do spółki prawa handlowego, czy cywilnego jest co do zasady czynnością podlegającą opodatkowaniu podatkiem VAT. W konsekwencji, zdaniem NSA, skoro nie ma wątpliwości co do tego, że wkłady niepieniężne, w tym także nieruchomości wnoszone do spółek prawa handlowego podlegają opodatkowaniu podatkiem VAT, to nie ma też żadnego uzasadnienia do uznania, by w sytuacji odwrotnej tj. przekazania przez spółkę prawa handlowego wspólnikowi nieruchomości, w zamian za nabyte od wspólnika udziały, czynność tę traktować inaczej tylko z tego powodu, że odbywa się to w ramach instytucji umorzenia udziałów. Dochodzi bowiem tutaj do odpłatnego przeniesienia prawa do rozporządzania towarem jak właściciel. Przyjęcie przeciwnego stanowiska, naruszałoby, zdaniem NSA, wyrażaną ww. dyrektywie zasadę powszechności opodatkowania.

Powyższa uchwała siedmiu sędziów NSA rozstrzyga sprzeczności powstałe na gruncie przepisów ksh oraz ustawy o VAT. Stanowisko zaprezentowane przez NSA jest zgodne z prezentowanym dotychczas w większości przez organy podatkowe. Przyjęcie, że nabycie nieruchomości w zamian za udziały, które w następnej kolejności mają zostać umorzone, stanowi dostawę towarów na gruncie ustawy o VAT, pozostaje w sprzeczności ze stanowiskiem podatników i jest dla nich niekorzystne. Tym samym, uchwała NSA kończy możliwość dokonywania optymalizacji podatkowej na gruncie powyższych przepisów.

Anita Ponińska